Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej BHP: przykłady, definicje, podział i przydatne oznaczenia
W miejscu pracy mogą występować różne zagrożenia. Środki ochrony indywidualnej (mogą to być np. specjalne ubrania, rękawice, gogle, hełmy) i środki ochrony zbiorowej (np. dostosowane do warunków rozwiązania konstrukcyjne) to wszelkie środki które chronią pracowników przed następstwami tych zagrożeń. Co warto o nich wiedzieć?
Bezpieczeństwo w pracy, środki ochrony indywidualnej i zbiorowej – obowiązki pracodawcy
Za stan bezpieczeństwa w zakładzie pracy odpowiada pracodawca. Jego obowiązkiem jest zapewnienie organizacji pracy i stanowisk w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości. Jeśli likwidacja zagrożeń nie jest możliwa, należy zastosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie rodzaje środków ochrony zbiorowej, które ograniczają wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników. Pracodawca zawsze powinien zapewnić pierwszeństwo stosowania ochrony zbiorowej nad ochroną indywidualną, ale jeśli rozwiązania organizacyjne i techniczne nie są wystarczające, ma on obowiązek zapewnić odpowiednie środki ochrony indywidualnej.
Zgodnie z Kodeksem pracy pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami. Nie można dopuścić do pracy pracownika bez środków ochrony indywidualnej, jeśli są one przewidziane do stosowania na danym stanowisku.
Pracodawca powinien poinformować pracowników o istniejących zagrożeniach, w szczególności o zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony indywidualnej, oraz przekazać informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania.
Do obowiązków pracownika należy stosowanie środków ochrony zbiorowej, a także używanie przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego zgodnie z ich przeznaczeniem.
Środki ochrony osobistej
Do obowiązków pracodawcy należy również zapewnienie odpowiednich warunków sanitarnych i środków ochrony osobistej, takich jak mydła czy ręczniki. Przepisy nie precyzują kwestii, jakie to mają być środki i w jakiej ilości – należy dostosować je do rodzaju i stopnia zanieczyszczenia przy wykonywaniu określonej pracy.
Środki ochrony zbiorowej
Środki ochrony zbiorowej bhp to środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach.
Przykłady:
- balustrady, rusztowania robocze i ochronne,
- ekrany dźwiękochłonne,
- urządzenia ochronne (zapobiegające dostępowi do stref niebezpiecznych, powstrzymujące ruchy elementów niebezpiecznych – zanim pracownik znajdzie się w strefie niebezpiecznej, zapobiegające uruchomieniu elementów niebezpiecznych – jeśli pracownik znajduje się w strefie niebezpiecznej, zapobiegające naruszeniu normalnych warunków pracy maszyn i innych urządzeń technicznych, niepozwalające na uaktywnienie czynników niebezpiecznych lub szkodliwych),
- systemy wentylacji mechanicznej.
Co to są środki ochrony indywidualnej?
Pod pojęciem „środki ochrony indywidualnej” należy rozumieć – zgodnie z zapisami znajdującymi się w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej – urządzenia lub wyposażenie przewidziane do noszenia bądź trzymania przez użytkownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń. Środki ochrony indywidualnej obejmują również:
- Zespół kilku urządzeń lub kilka rodzajów wyposażenia ochronnego, które zostały skompletowane przez producenta w celu ochrony przed występującymi zagrożeniami.
- Urządzenie lub wyposażenie ochronne połączone rozłącznie lub nierozłącznie z nieochronnym środkiem wyposażenia indywidualnego, noszone lub trzymane przez użytkownika w celu wykonywania określonych czynności.
- Części wymienne lub podzespoły środków ochrony indywidualnej, istotne dla właściwego funkcjonowania oraz używane i przeznaczone wyłącznie do tych środków.
Kiedy należy stosować środki ochrony indywidualnej? Dobór środków ochrony indywidualnej
Zgodnie z zapisami, które znaleźć można w załączniku nr 2 do Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 czerwca 2002 r., środki ochrony indywidualnej bhp powinny być stosowane w sytuacjach, kiedy nie można uniknąć zagrożeń lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej lub odpowiedniej organizacji pracy. Dostarczane pracownikom środki ochrony indywidualnej powinny:
- być odpowiednie do istniejącego zagrożenia, przy czym same z siebie nie mogą powodować zwiększonego zagrożenia;
- uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy;
- uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika;
- być odpowiednio dopasowane do użytkownika (po wykonaniu niezbędnych regulacji).
Jeśli w miejscy pracy występuje więcej niż jedno zagrożenie i konieczne jest jednoczesne stosowanie kilku środków ochrony indywidualnej, to środki te powinny dać się dopasować względem siebie bez zmniejszenia ich właściwości ochronnych.
W zależności od stopnia zagrożenia, częstości narażenia na zagrożenie, cech stanowiska pracy każdego pracownika i skuteczności działania środków ochrony indywidualnej – pracodawca powinien określić warunki stosowania środków ochrony indywidualnej, a w szczególności czas i przypadki, w których powinny być one stosowane.
Środki ochrony indywidualnej powinny być przeznaczone do osobistego użytku. W wyjątkowych przypadkach środek ochrony indywidualnej może być używany przez więcej niż jedną osobę, o ile zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego użytkowania na zdrowie lub higienę użytkowników.
Rodzaje środków ochrony indywidualnej
- Odzież ochronna – prace w narażeniu na działanie wody, czynników chemicznych, pyłowych, mechanicznych i biologicznych oraz wysokiej i niskiej temperatury – stwarzające ryzyko dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracowników.
- Środki ochrony głowy:
- hełmy ochronne – prace narażające pracowników na urazy głowy;
- nakrycia głowy – prace stwarzające ryzyko pochwycenia włosów, zamoczenia głowy lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi, podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz prace wykonywane w warunkach niskiej i wysokiej temperatury.
- Środki ochrony kończyn dolnych – prace stwarzające ryzyko urazów kończyn dolnych (w tym oparzenia), ich zmoczenia lub zanieczyszczenia substancjami i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz prace wykonywane w warunkach niskiej i wysokiej temperatury.
- Środki ochrony kończyn górnych – prace stwarzające ryzyko urazów rąk (związanych również z działaniem wysokiej temperatury, wibracji oraz substancji chemicznych), prace w kontakcie z wodą, substancjami i materiałami toksycznymi, drażniącymi, żrącymi podatnymi na gnicie lub mogącymi być źródłem infekcji oraz prace wykonywane w warunkach niskiej i wysokiej temperatury.
- Środki ochrony twarzy i oczu – prace, przy których twarz lub oczy pracowników narażone są na urazy albo podrażnienia w wyniku działania czynników niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia.
- Środki ochrony układu oddechowego – prace w warunkach ryzyka narażenia na nadmierne zanieczyszczenia powietrza czynnikami szkodliwymi lub w warunkach niedoboru tlenu w powietrzu.
- Środki ochrony słuchu – prace w warunkach, w których poziom hałasu przekracza najwyższe dopuszczalne natężenie.
- Środki ochrony przed upadkiem z wysokości – prace wykonywane w warunkach narażających na upadek z wysokości.
- Dermatologiczne środki ochrony indywidualnej – prace narażające na podrażnienia skóry.
Przykłady:
- Odzież ochronna – ubrania, kombinezony, kurtki i bluzy, kamizelki, spodnie fartuchy, fartuchy przednie, płaszcze, peleryny, ochraniacze barku, ochraniacze klatki piersiowej, ochraniacze brzucha, ochraniacze pośladków, osłony tułowia, osłony głowy i karku, kamizelki ostrzegawcze, kurtki ostrzegawcze, spodnie ostrzegawcze, narzutki ostrzegawcze.
- Środki ochrony głowy – hełmy ochronne, hełmy ochronne z dodatkowym wyposażeniem, czapki, czepki i stożki, kapelusze, kaptury, berety, chustki.
- Środki ochrony kończyn górnych – rękawice ochronne, ochraniacze palców, ochraniacze dłoni, ochraniacze nadgarstków / nadgarstków i przedramion, ochraniacze łokci, ochraniacze przedramion i ramion.
- Środki ochrony kończyn dolnych – buty, półbuty, trzewiki, saperki, półsaperki, kalosze, sandały, trepy, ochraniacze stopy, ochraniacze golenia, ochraniacze kolana, ochraniacze uda, grtry.
- Środki ochrony twarzy i oczu – okulary, gogle, osłony twarzy (w tym półosłony i przyłbice), tarcze.
- Środki ochrony słuchu – wkładki przeciwhałasowe, nauszniki przeciwhałasowe, hełmy przeciwhałasowe.
- Środki ochrony układu oddechowego – sprzęt oczyszczający do pracy ciągłej (w tym filtrujący, pochłaniający i filtrująco-pochłaniający), sprzęt izolujący do pracy ciągłej (w tym autonomiczny i stacjonarny), sprzęt ucieczkowy oczyszczający (w tym pochłaniacze i filtropochłaniacze), sprzęt ucieczkowy izolujący (w tym aparaty powietrzne butlowe i regeneracyjne).
- Środki izolujące cały organizm – środki z doprowadzeniem powietrza, środki umożliwiające stosowanie izolującego sprzętu ochrony układu oddechowego, środki umożliwiające doprowadzenie powietrza lub stosowanie sprzętu ochrony układu oddechowego.
- Środki ochrony przed upadkiem z wysokości – uprzęże (w tym szelki bezpieczeństwa i pasy biodrowe), linki bezpieczeństwa, amortyzatory, urządzenia samohamowane.
- Dermatologiczne środki ochrony skóry – środki osłaniające skórę (kremy, pasty, maści), środki oczyszczające skórę, środki regenerujące skórę.
Zgodnie z Dyrektywą 89/686/EWG i Rozporządzenim 2016/425 środki ochrony indywidualnej powinny być oznakowane znakiem CE. Do każdego ŚOI powinna być dołączona odpowiednia dokumentacja techniczna oraz deklaracja zgodności.
Środki ochrony indywidualnej i zbiorowej BHP – FAQ
Tak, jeśli rozwiązania techniczne i organizacyjne są niewystarczające do zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa, pracodawca ma obowiązek zapewnić im nieodpłatnie właściwe środki ochrony indywidualnej. Środki ochrony indywidualnej muszą być odpowiednie do występujących zagrożeń.
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie ogólnych przepisów BHP ŚOI stosuje się zgodnie z ich przeznaczeniem i instrukcją BHP oraz zgodnie z instrukcją producenta danego środka.
Tak, w instrukcjach BHP na stanowiskach, które wymagają używania ŚOI, powinny być uwzględnione informacje o rodzaju środków koniecznych do stosowania przy wykonywaniu danej pracy.
Zgodnie z przepisami ŚOI przeznaczone są do użytku osobistego. Mogą być używane przez więcej niż jedną osobę tylko w wyjątkowych sytuacjach mogą być używane przez więcej niż jedną osobę i konieczne jest wówczas zastosowanie działania wykluczającego niepożądany wpływ takiego użytkowania na zdrowie i higienę pracowników.
