Nakaz stosowania środków ochrony indywidualnej – przepisy i oznakowanie
Głównym zadaniem środków ochrony indywidualnej jest ograniczenie ryzyka urazów i zminimalizowanie ryzyka związanego z ekspozycją na zagrożenia, których nie da się wyeliminować przez rozwiązania techniczne lub organizacyjne. Najczęściej kojarzone są z branżami wysokimi ryzyka, takimi jak budownictwo i przemysł ciężki, ale nakaz stosowania środków ochrony indywidualnej można spotkać w wielu miejscach pracy. Co mówią przepisy na temat ŚOI, jakie są ich rodzaje i jakie znaki wskazuj, że trzeba je stosować?
Przepisy dotyczące środków ochrony indywidualnej
Stosowanie środków ochrony indywidualnej nie jest jedynie dobrą praktyką – konieczność ich stosowania przy określonych pracach wynika z przepisów. Odpowiednie zapisy znajdują się w kodeksie pracy oraz w rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów BHP. Odpowiedzialność za ich zapewnienie i właściwy dobór spoczywa na pracodawcy, natomiast obowiązkiem pracownika jest używanie ich zgodnie z przeznaczeniem i zaleceniami.
Nakaz stosowania środków ochrony indywidualnej a kodeks pracy
Zgodnie z kodeksem pracy pracodawca ma obowiązek nieodpłatanie dostarczyć pracownikom ŚOI zabezpieczające przed działaniem czynników niebezpiecznych i szkodliwych występujących w środowisku pracy, a także informować o sposobach posługiwania się nimi. Dostarczone ŚOI muszą spełniać wymagania dotyczące ocen zgodności, które określone są w odrębnych przepisach. Jeżeli na danym stanowisku konieczne jest stosowanie środków ochrony indywidualnej, pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez tych środków. ŚOI muszą spełniać właściwości ochronne i użytkowe, a pracodawca powinien zapewnić ich pranie, konserwację, odpylanie i odkażanie.
Stosowanie ŚOI w świetle rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów BHP
Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów BHP wskazuje, czym są środki ochrony indywidualnej. Zgodnie z definicją w nim zamieszczoną, są to:
wszelkie środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu.
Warto zauważyć, że do ŚOI nie zalicza się: zwykłej odzieży roboczej i mundurów; ŚOI używanych przez wojsko, policję i inne służby porządku publicznego; wyposażenia stosowanego przez służby pierwszej pomocy i służby ratownicze; ŚOI stosowanych na podstawie przepisów ruchu drogowego; wyposażenia sportowego; środków służących do samoobrony lub odstraszania; przenośnych urządzeń do wykrywania i sygnalizowania zagrożeń oraz naruszania porządku publicznego.
Szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej zawarte zostały w załączniku nr 2 do wspomnianego rozporządzenia.
- ŚOI stosuje się, jeśli zagrożeń nie można uniknąć lub wystarczająco ograniczyć przez organizację pracy lub środki ochrony zbiorowej.
- ŚOI dobiera się odpowiednio do występujących zagrożeń, na podstawie oceny ryzyka zawodowego.
- Pracodawca ma obowiązek określenia warunków stosowania ŚOI – w zależności od stopnia zagrożenia, częstości narażenia na zagrożenia, cech stanowiska pracy i skuteczności działania ŚOI.
- ŚOI przeznaczone są do użytku osobistego i tylko w wyjątkowych sytuacjach mogą być stosowane przez więcej niż jedną osobę.
- Stosowane ŚOI nie mogą stanowić źródła zagrożenia i powinny być dopasowane do pracownika (lub posiadać regulację). Jeśli istnieje konieczność stosowania jednocześnie kilku ŚOI, powinny być tak dopasowane, by nie zmniejszały właściwości ochronnych pozostałych.
- ŚOI należy stosować zgodnie z ich przeznaczeniem. Jeżeli na stanowisku pracy wymagane jest stosowanie ŚOI, w instrukcjach bezpieczeństwa uwzględnia się informacje dotyczące rodzaju środków koniecznych do stosowania przy wykonywaniu danej pracy.
Rodzaje środków ochrony indywidualnej
Środki ochrony indywidualnej mają chronić pracownika przed zagrożeniami mogącymi wystąpić podczas wykonywania obowiązków zawodowych. Dobór odpowiednich środków zależy głównie od charakteru pracy i rodzaju zagrożeń. ŚOI można podzielić w zależności od tego, jaką część ciała zabezpieczają i przed jakimi czynnikami chronią.
- Ochrona głowy – np. hełmy i kaski ochronne, kaski, przyłbice, czapki, kominiarki, chusty, opaski, siatki na włosy chroniące przed zaplątaniem. Chronią przed urazami mechanicznymi, wysoką lub niską temperaturą, zabezpieczają włosy przed zaplątaniem się w ruchome elementy maszyn.
- Ochrona słuchu – np. nauszniki i wkładki przeciwhałasowe. Konieczne na stanowiskach, na których poziom hałasu przekracza dopuszczalne normy, np. w zakładach produkcyjnych, przy pracach drogowych, przy obsłudze maszyn. Chronią przed uszkodzeniem słuchu.
- Ochrona oczu i twarzy – np. okulary i soczewki (również wydawane na receptę), gogle, osłony twarzy. Zabezpieczają przed pyłami, odpryskami, chemikaliami, promieniowaniem UV i IR, iskrami podczas spawania.
- Ochrona dróg oddechowych – np. aparaty, maski, urządzenia filtrujące, wyposażenie do nurkowania, sprzęt ucieczkowy. Chronią przed wdychaniem szkodliwych gazów, par, dymów, pyłów aerozoli, które mogą prowadzić do podrażnień, chorób układu oddechowego lub zatruć. Niektóre niezbędne są do wykonywania zadań pod wodą lub w środowisku o niedostatecznej zawartości tlenu.
- Ochrona kończyn górnych (w tym rąk) – np. rękawice i ochraniacze na: palce, dłonie, nadgarstki, przedramiona, łokcie, ramiona. Zabezpieczają przed urazami mechanicznymi, działaniem substancji chemicznych, oparzeniami, wysoką lub niską temperaturą, porażeniem prądem, mikroorganizmami.
- Ochrona kończyn dolnych (w tym stóp) – np. obuwie, obuwie antywibracyjne, obuwie antystatyczne, wkładki i nakładki, skarpety, kolce i raki, ochraniacze na: stopy, golenie, uda, kolana. Zabezpieczają przed urazami mechanicznymi, prądem, wysoką lub niską temperaturą, działaniem substancji chemicznych, mikroorganizmami. Mogą zapewniać bezpieczne poruszanie się po śliskich lub oblodzonych powierzchniach.
- Ochrona skóry – np. kremy hydrofobowe, kremy i żele hydrofilowe, preparaty chroniące przed promieniowaniem UV. Zapobiegają podrażnieniom, poparzeniom, niekorzystnym skutkom działania czynników biologicznych, fizycznych, chemicznych.
- Ochrona części ciała (w tym brzucha i tułowia) – np. kombinezony, fartuchy, spodnie, bluzy, kurtki, płaszcze, peleryny, osłony i ochraniacze: brzucha, klatki piersiowej, tarczycy. Chroni przed czynnikami atmosferycznymi, substancjami chemicznymi, czynnikami biologicznymi i termicznymi. W zależności od potrzeb odzież może być np. trudnopalna, kwasoodporna, elektrostatyczna.
- Ochrona całego ciała (w tym sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości) – np. uprzęże pełne i biodrowe, pochłaniacze energii, kamizelki i uprzęże ratunkowe, urządzenia kotwiczące. Zapewniają bezpieczeństwo podczas prac na wysokości i w warunkach podwyższonego ryzyka. chronią przed upadkiem, stabilizują pozycję, umożliwiają bezpieczne przemieszczanie się na wysokościach.
Nakaz stosowania środków ochrony indywidualnej – oznakowanie
Oznakowanie BHP pełni funkcję informacyjną i prewencyjną. Wskazuje pracownikom, jakie środki należy stosować na danym stanowisku lub przy wykonywaniu określonych czynności, a z drugiej – przypomina o występujących lub mogących występować zagrożeniach. Rozmieszczenie znaków w widocznych, łatwo dostępnych miejscach i uniwersalne, łatwe do odczytania piktogramy pomagają ograniczyć ryzyko wypadków.
Do oznakowania miejsc pracy, w których istnieje nakaz stosowania środków ochrony indywidualnej, stosuje się znaki nakazu zgodne z normą PN-EN ISO 7010. Norma definiuje wygląd znaków i ich piktogramy. Ujednolicenie wzorów zapewnia spójność i wysoką rozpoznawalność znaków. Znaki nakazu mają:
- okrągły kształt,
- biały piktogram na niebieskim tle (niebieska część powinna pokrywać minimum 50% powierzchni znaku).
Można stosować także znaki z opisem – wówczas pod piktogramem znajduje się zwięzły napis, np. chroń głowę, stosuj ochronę rąk.
Znaki powinny być dobrze widoczne, najlepiej umieszczone na linii wzrosku, i wykonane z materiałów odpornych na czynniki zewnętrzne, takie jak np. wilgoć, promieniowanie UV, wahania temperatur czy środki chemiczne. Warto pamiętać o regularnych przeglądach i wymianie zniszczonych znaków – znaki powinny być zawsze czytelne.
Nakaz stosowania środków ochrony indywidualnej – FAQ
Za zapewnienie pracownikom środków ochrony indywidualnej odpowiada pracodawca. Ma on obowiązek dostarczyć je nieodpłatnie. ŚOI muszą być dopasowane do rodzaju występujących zagrożeń.
Jeśli w danym miejscu, np. na stanowisku pracy, istnieje nakaz stosowania środków ochrony indywidualnej, konieczne jest odpowiednie oznakowanie – znaki nakazu zgodne z normą PN-EN ISO 7010, umieszczone w widocznym i łatwo dostępnym miejscu. Są to okrągłe znaki, na niebieskim tle znajduje się biały piktogram przedstawiający konieczny do stosowania sprzęt ochrony indywidualnej.
Pracodawca, przed nabyciem ŚOI, powinien dokonać oceny, czy spełniają one wymagania bezpieczeństwa (m.in. czy są adekwatne do występujących zagrożeń). Taka ocena powinna obejmować analizę i ocenę zagrożeń, określenie cech, jakie muszą posiadać ŚOI, aby były skuteczne, porównanie cech dostępnych na rynku ŚOI o danych cechach.
