Oznaczenie butli gazowych: jakie są kolory i jak prawidłowo je znakować?
Butle gazowe służą do przechowywania gazów pod ciśnieniem. Jak powinny być prawidłowo oznakowane? Jakie kolory stosuje się do oznakowania butli gazowych? Jaki kolor mają butle z acetylenem? Po czym poznać, że w butli znajduje się CO2?
Gazy pod ciśnieniem w klasyfikacji CLP
Według definicji zawartej w rozporządzeniu CLP gazy pod ciśnieniem to gazy znajdujące się w naczyniu pod ciśnieniem 200 kPa lub większym, w temperaturze 20°C lub w postaci ciekłej lub w ciekłej i schłodzonej.
Kryteria podziału gazów pod ciśnieniem
- Gaz sprężony – gaz, który – gdy jest zapakowany pod ciśnieniem – jest całkowicie w stanie gazowym w temperaturze -50°C (w tym wszystkie gazy o temperaturze krytycznej niższej niż -50°C).
- Gaz skroplony – gaz, który – gdy jest zapakowany pod ciśnieniem – jest częściowo w stanie ciekłym w temperaturach powyżej -50°C. Rozróżnia się:
- gaz skroplony pod wysokim ciśnieniem: gaz o temperaturze krytycznej pomiędzy -50°C i +65°C;
- gaz skroplony pod niskim ciśnieniem: gaz o temperaturze krytycznej powyżej +65°C.
- Gaz skroplony schłodzony – gaz, który – gdy jest zapakowany – jest częściowo w stanie ciekłym z powodu swojej niskiej temperatury.
- Gaz rozpuszczony – gaz, który – gdy jest zapakowany pod ciśnieniem – jest rozpuszczony w rozpuszczalniku w fazie ciekłej.
*Temperatura krytyczna to taka temperatura, powyżej której czysty gaz nie może być skroplony, bez względu na stopień sprężenia.
Dla oznakowania gazów pod ciśnieniem stosuje się piktogram GHS04. Nie jest on wymagany, jeśli występuje już piktogram GHS02 lub GHS06.
Rodzaje i oznaczenie butli gazowych
Europejska Norma, dotycząca sposobu identyfikacji butli gazowych, to EN 1089-3:2011 (Butle do gazów — Znakowanie butli (z wyłączeniem LPG) — Część 3: Kod barwny). Określa ona m.in. rodzaje i kolory butli gazów technicznych, gazów stosowanych do oddychania i gazów do zastosowań medycznych, ze szczególnym uwzględnieniem własności gazu lub mieszanin gazowych. Nie ma ona zastosowania do butli zawierających gaz ciekły ropopochodny (LPG), gazy stosowane do chłodzenia, gaśnic przenośnych i stacjonarnych butli gaśniczych.
Kluczowy jest kolor czaszy butli, który wskazuje właściwości gazu. Sama butla może być malowana właściwie na dowolny sposób – norma nie wskazuje, jaki powinna mieć kolor. Polskie firmy gazowe określiły jednak wspólne zasady malowania części cylindrycznych butli. Przeważnie część cylindryczna jest szara (z niektórymi wyjątkami, m.in. tlen, acetylen, gazy do użytku spożywczego).
Kolor czaszy butli z gazem a właściwości gazu
- kolor żółty – gazy toksyczne i/lub powodujące korozję,
- kolor jasnozielony – gazy duszące (obojętne),
- kolor jasnoniebieski – gazy utleniające,
- kolor czerwony – gazy łatwopalne.
| Kolor butli | Kolor czaszy | |
| Gazy do użytku technicznego(gazy jednoskładnikowe i mieszanki) | ||
| Tlen techniczny | Niebieski(RAL 5010) | Biały(RAL 9010) |
| Hel | Szary(RAL 7037) | Brązowy(RAL 8008) |
| Acetylen | Kasztanowy(RAL 3009) | Kasztanowy(RAL 3009) |
| Wodór, mieszaniny z wodorem, metan | Szary(RAL 7037) | Czerwony(RAL 3000) |
| Argon | Szary(RAL 7037) | Ciemnozielony(RAL 6001) |
| Powietrze, mieszaniny gazów obojętnych | Szary(RAL 7037) | Jasnozielony(RAL 6018) |
| Dwutlenek węgla | Szary(RAL 7037) | Szary(RAL 7037) |
| Azot | Szary(RAL 7037) | Czarny(RAL 9005) |
| Mieszanina ≥ 23% tlenu + gaz obojętny | Szary(RAL 7037) | Jasnoniebieski(RAL 5012) |
| Amoniak, chlor, chlorowodór | Szary(RAL 7037) | Żółty(RAL1018) |
| Gazy do użytku medycznego i do oddychania | ||
| Tlen medyczny | Biały(RAL 9010) | Biały(RAL 9010) |
| Dwutlenek węgla medyczne | Biały(RAL 9010) | Szary(RAL 7037) |
| Podtlenek azotu medyczny | Biały(RAL 9010) | NiebieskiRAL 5010) |
| Powietrze syntetyczne, medyczne | Biały(RAL 9010) | Białyo-czarny(RAL 9010 / RAL 9005) |
| Gazy do użytku spożywczego | ||
| Dwutlenek węgla spożywczy | Jasnozielony(RAL 6018) | Szary(RAL 7037) |
| Mieszanina: tlen + gaz obojętny | Jasnozielony(RAL 6018) | Jasnoniebieski(RAL 5012) |
- Gaz do użytku medycznego – gaz (lub mieszanina gazów) przeznaczony do podawania pacjentom w celach terapeutycznych, diagnostycznych lub profilaktycznych.
- Gaz obojętny – gaz (lub mieszanina gazów) nietoksyczny, niekorozyjny, niepalny i nieutleniający.
- Powietrze syntetyczne – mieszanina do użytku medycznego zawierająca czysty tlen (ok. 20 – 23%) i azot.
- Gaz techniczny – gaz lub mieszanina inne niż w pkt. 1 – 2 i niestosowane do oddychania.
Gaz oddechowy – gaz w butlach do oddychania i nurkowania (z wyłącznie gazu medycznego).
Oznakowanie butli gazowej – co na etykiecie?
Każda butla z gazem powinna być opatrzona odpowiednią etykietą. Znajdują się na niej takie elementy jak:
- wzór chemiczny,
- nazwa handlowa,
- oznaczenie gazu zgodnie z normą PN-EN ISO 14175 (w przypadku gazów spawalniczych),
- numer UN,
- nalepki ostrzegawcze ADR,
- zwroty i ostrzeżenia związane z ryzykiem podczas eksploatacji gazu,
- data badania odbiorczego,
- dane adresowe producenta.
Gazy a oznakowanie ADR
Kolor czaszy butli wskazuje na rodzaj zagrożenia związany z zawartością butli. Warto jednak pamiętać, że podstawową metodą informowania o niebezpieczeństwie jest znakowanie butli gazowych zgodnie z wymaganiami przepisów ADR (etykietowanie i oznakowanie według tych przepisów ma pierwszeństwo przed wytycznymi zawartymi w normie EN 1089-3). Dlaczego więc stosuje się określone kolory do znakowania butli?
Takie kodowanie pomaga zidentyfikować zawartość butli i zagrożenie z daleka, np. w przypadku pożaru.
ADR – klasa 2 – gazy
Klasa 2 obejmuje gazy czyste, mieszaniny gazów, mieszaniny jednego lub więcej gazów z jednym lub wieloma innymi materiałami i przedmioty zawierające takie materiały. Według kryteriów znajdujących się w rozporządzeniu ADR gazem są substancje, które:
- w temperaturze 50°C mają prężność par większą niż 300 kPa (3 bary) lub
- są całkowicie w stanie gazowym w temperaturze 20°C pod ciśnieniem normalnym 101,3 kPa.
Materiały i przedmioty klasy 2 dzielą się w następujący sposób:
- gazy sprężone,
- gazy skroplone,
- gazy schłodzone skroplone,
- gazy rozpuszczone,
- aerozole i naczynia małe zawierające gaz (naboje gazowe),
- inne przedmioty zawierające gaz pod ciśnieniem,
- gazy niesprężone podlegające wymaganiom szczególnym (próbki gazu),
- chemikalia pod ciśnieniem,
- gazy zaadsorbowane (gazy, które podczas pakowania w celu przewozu zostały zaadsorbowane w porowatym materiale stałym, przy czym ciśnienie wewnętrzne w naczyniu w temperaturze 20°C jest mniejsze niż 101,3 kPa, a w temperaturze 50°C 300 kPa).
Naklejki ADR dla gazów
Gazy płynne a przepisy BHP
Zgodnie z rozporządzeniem w sprawie BHP przy magazynowaniu, napełnianiu i rozprowadzaniu gazów płynnych przez gazy płynne należy rozumieć ropopochodne gazy skroplone propan, butan i mieszaninę propan-butan, zakwalifikowane do materiałów niebezpiecznych w grupie wybuchowości IIA.
Do napełniania gazem płynnym i magazynowania tego rodzaju gazu dopuszcza się tylko specjalnie do tego celu przeznaczone zbiorniki ciśnieniowe, spełniające wymagania określone w przepisach dozoru technicznego i Polskich Normach.
Przechowywanie butli z gazem płynnym
- Butle z gazami płynnymi o pojemności do 11 kg gazu powinny być składowane w pozycji stojącej, nie więcej niż w trzech warstwach.
- Nie mogą być magazynowane w pomieszczeniach znajdujących się poniżej poziomu gruntu, w pomieszczeniach, w których znajdują się studzienki, otwory kanalizacyjne lub inne niewentylowane zagłębienia, w pomieszczeniach do przechowywania produktów żywnościowych, w składach materiałów wybuchowych, łatwopalnych lub żrących, w kotłowniach, hydroforniach i węzłach cieplnych, a także w garażach i pomieszczeniach, w których znajdują się pojazdy silnikowe.
Znakowanie butli z gazem propan-butan
Kolor czerwony zarezerwowany jest wyłącznie dla butli przeciwpożarowych. Butle gazowe propan-butan oraz butle turystyczne LPG, które można kupić np. na stacjach benzynowych przeważnie mają kolor niebieski.
